انفاق؛ از خیر تا عفو

از گسست ها و شکاف ها بارها گفته ایم؛ شکاف های اجتماعی، شکاف های طبقاتی و اقتصادی و شکاف های فکری و فرهنگی. حتی درباره شکاف نسلی گفتیم و اینکه آیا این ها شکاف ها به گسست و فاصله جدی منتهی شده و رابطه ها را قطع کرده است یا هنوز قابلیت اتصال و بازگشت به انسجام اجتماعی باقیست؟

از طرفی موضوع انفاق در فرهنگ ما جایگاه خود را دارد و کم و بیش از آن صحبت می شود. اما جالب است که «نفق» یعنی ریشه کلمه انفاق در اصل به مفهوم شکاف است و نفاق که شکافی بین ظاهر و باطن تعریف می شود وقتی به صورت انفاق به میان می آید مفهوم عکس یافته و به معنی پر کردن شکاف به کار می رود. کسی که انفاق می کند شکافی طبقاتی یا اقتصادی را پر می کند؛ همان مفهوم رایج پر کردن فاصله ها میان فقیر و غنی.

در واقع از شیوه های مهم برطرف کردن شکاف ها و فاصله ها، انفاق است که قرآن کریم بر آن تاکید بسیاری دارد. مانند اینکه در آیه 215 سوره بقره می خوانیم: يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ/ از تو سؤال مي‏كنند چه چيز انفاق كنند؟ بگو: هر خير و نيكي كه انفاق مي‏كنيد، بايد براي پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد و هر كار خيري كه انجام دهيد، خداوند از آن آگاه است.

البته اغلب مترجمین قرآن کریم کلمه «خیر» در این آیه را به «مال و دارایی» ترجمه کرده اند. در حالی که کار خیر پر کردن هر شکاف و گسستی اعم از نسلی، خانوادگی و اقتصادی است. می فرماید «خیر» را انفاق کنید. اگر چه انفاق مادی کار مهمی است و این آیه بر آن هم اشاره دارد، اما وسعت معنی «خیر» بسیار بیش از اقدامات مادی به نظر می رسد. این «خیر» می تواند احترام، محبت، مشاوره، آموزش، توانمند سازی و ... باشد.

چند آیه بعد تر در آیه 219 می خوانیم: ... وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ / و از تو مى‏پرسند چه چيزى ببخشند، بگو «عفو»، بدين‏سان خداوند آيات خود را برايتان روشن مى‏سازد، باشد كه انديشه كنيد.

«عفو» را مترجمین قرآن کریم متفاوت معنا کرده اند. در بیشتر ترجمه ها عفو به «مازاد نیازمندی» ترجمه شده است. اما در ترجمه آقای علی اکبر طاهری قزوینی به «میانه روی» برگردان شده و در توضیح آن نیز آمده که در مورد معنی و مفهوم کلمه عفو دراین آیه به آیات 67 سوره فرقان، و 29 سوره اسراء توجه شود. در این دو آیه بر به  کارگیری «اعتدال» تاکید شده است.

صرف نظر از ترجمه ها، کلمه عفو برای ما معنی روشنی دارد: بخشش. همان عنصر گمشده ای که نبودش امروزه زخمی کاری بر پیکره جامعه ایجاد کرده است. ما زخم دیده و شلاق خورده ایم. از اعتدال و میانه روی خبری نیست. قدرت نمایی است و این هست و جز این نیست.

در این وانفسا اگر چه بعضی ها سعی می کنند با اقدامات صوری، ظاهری، تبلیغاتی، موج سواری، دروغ و جعل حقیقت اذهان را مشغول کنند ولی واقعیت این است که شالوده انسجام اجتماعی جامعه را خیر و عفو حفظ  می کند، نه جبر، تحکم، فشار و محدودیت.

... و «خیر» و «عفو» از لوازم صلح و دوستی اند، نه از لوازم خشونت و سلطه.