Tuesday, May 31, 2011

عزت؛ نام بامسمایی برای او

پدرم مرحوم دکتر تقی ابتکار می گفت: عزت الله سحابی کارش درست است.
مهندس سحابی چند سالی از پدر بزرگ تر بود ولی با یکدیگر هم رشته بودند؛ هر دو مهندسی مکانیک را در دانشگاه تهران گذراندند و هر دو در جریان نهضت مقاومت ملی از حامیان سرسخت دکتر محمد مصدق بودند.
پدر اما درسش را ادامه داد، در حالی که مهندس سحابی در کوران مبارزات قرار گرفت و چندین بار به زندان افتاد. در آن سال های دور هر بار که صحبت از عزت الله سحابی می شد، پدر از شجاعت و ایستادگی او برای ما می گفت و همواره با نوعی غرور و افتخار از آن مرد نام می برد. از عزم سحابی برای تحقق آرمان هایش می گفت و حتی گاهی به او غبطه می خورد که چگونه در این راه به مبارزه با رژیم شاه برخاسته، به زندان رفته و مقاومت کرده است.
پدر و مهندس سحابی، پس از انقلاب هم مدت کوتاهی در دولت مهندس بازرگان با هم همکار بودند. در آن دوران نیز از شخصیت اخلاق گرا و با مرام مهندس سحابی بسیار گفت، به طوری که او را به عنوان مسلمانی دارای تفکر پیشرو و انتقادی و در عین حال  اخلاق گرا می شناختیم.
من البته شخصا کمتر توفیق دیدار مهندس سحابی را داشتم، ولی در میان میراث به جای مانده از پدر، نام بامسمای عزت الله سحابی به عنوان نامی نیک برایم یادگار مانده است؛ در کنار شعری که پدر گاهی آن را زمزمه می کرد:
هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده عالم دوام ما 

Wednesday, May 25, 2011

چرا زهرا (س)؟

الگوهای رفتاری در اصلاح مناسبات فردی و اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کنند. اگر الگوهای رفتاری در خانواده و جامعه انسان های با نشاط، امیدوار، مهربان و فداکار باشند روشن است افراد به چنین ویژگی های تمایل می یابند. پدر و مادر در وهله اول و سپس دوست و معلم و استاد صاحب چنین نقشی در زندگی هر یک از ما هستند.
البته همه شخصیت های محبوب و دوست داشتنی لزوما به عنوان الگوی رفتاری مطرح نمی شوند. مثلا ما به حافظ یا فردوسی علاقه زیادی داریم، اشعار آنها را می خوانیم و لذت می بریم، ولی آنها را الگو نمی دانیم. همچنین بسیاری شخصیت های تاریخی مانند امیرکبیر که برای ما الهام بخش هستند، به دلایل مختلف تاریخی و اجتماعی مورد الگو برداری قرار نگرفته اند.
اما از ویژگی شخصیت های معنوی و دینی، خاصیت الگودهی رفتاری آنهاست که حتی گاه با گذشت زمان قوی تر نیز می شود.  
این روزها به مناسبت سالروز ولادت زهرای مرضیه (س) از زوایای مختلف به شخصیت آن بانو پرداخته شد؛ با همین تاکید که ایشان به عنوان یک الگو و اسوه مطرح است. اما سوال این است که آیا الگوهای رفتاری و مثال بارزش حضرت زهرا می توانند ماورای زمان، قومیت و موقعیت جغرافیایی ارتباط خود را با جوامع حفظ کند و همچنان اثرگذار باقی بماند؟
به بیان دیگر برای خیلی ها ممکن است این سوال مطرح باشد پرداختن به شخصیت هایی که از دور دست های تاریخ می آیند چه مشکلی از مشکلات امروز ما را حل می کند؟
صرف نظر از جنبه های اخلاقی و ارزشی آن بانو، اهمیت مقطع تاریخی دوران زندگی زهرا (س) که با بعثت شروع می شود و با ماجرای سقیفه و مصایب بعد از پیامبر (ص) به آخر می رسد، پاسخ مناسبی به این پرسش است. در واقع بخش مهمی از هویت و تاریخ ما تحت تاثیر برخورد حضرت زهرا با پدیده های اجتماعی و سیاسی جامعه اش می تواند باشد. رویه او فقط محدود به زنان و مباحث جنسیتی نبوده، بلکه مورد استفاده همه آحاد جامعه می تواند قرار گیرد.
از مهم ترین مولفه های تلاش زهرا (س)، چه در قالب سخنان باقی مانده از ایشان و چه گفتار مورخان، موضوع زدودن پیرایه ها و خرافات و حفظ اصالت دین و بازگشت به اصول و مبانی ناب اسلام است. خطبه های پرشور و پر مغز دختر پیامبر(ص) در مسجد مدینه، به خصوص خطبه معروف به فدکیه مثال روشنی در این زمینه است. این خطبه که دارای جنبه های قوی فلسفی است، به اصل توحید و نقشی که اعتقاد به یگانگی خداوند می تواند در زندگی انسان ایفا کند اشارات قابل تاملی دارد؛ مانند ضرورت روشنی فکر و اندیشه در سایه توحید و اعتقاد به محاسبات الهی اعمال انسان و نیز مضرات و آسیب هایی که شرک بر شخصیت فرد و جامعه وارد می کند.
علاوه بر این با سخنانی از آن بانو روبرو هستیم که در عین غنای ادبی و رعایت احترام مخاطب، گلایه های سنگینی دارد از کسانی که غفلت ورزیدند و عهد شکستند.
حضرت فاطمه (س) در حالی نسبت به خرافات، بدعت ها و انحرافات رخ داده در دین و جامعه هشدار می داد که به بهانه های واهی و ساختگی سعی می شد ایشان را به انزوا کشند. به همین جهت بر فدک که حق زهرا بود و می توانست پشتوانه حرکت های سیاسی و اجتماعی آن بانو باشد، دست انداختند.
زهرا (س) از آنجا که این قبیل حرکات را سرآغاز انحرافی بزرگ از دین خدا می دید، با شجاعت وارد میدان مبارزه شد و دفاع از دین خدا را بر هر امری مقدم شمرد.
بنابراین به نظر می رسد همچنان ضرورت دارد در کنار تکریم و تمجید از شخصیت های بزرگ دینی، قدری هم به تفکرات و موازین فکری، گفته ها و مبارزات اجتماعی و سیاسی آنان پرداخته شود تا الگوبرداری عملی از آن بزرگان امکان تحقق یابد.
چرا می گوییم این انسان ها بزرگند؟
چون در زندگی خویش در کنار حفظ اخلاق و موازین، دست به اقدامات بزرگ و الهام بخش به عنوان الگویی برای تمام اعصار و دوران ها زدند. 

Monday, May 23, 2011

اصلاح میان مردم

می گویند انسان هاي هوشمند، خود را درگير مشكلات و اختلافات نمي كنند و به موضع تعصب گرفتار نمي آیند. بلكه راه حل مي يابند، عبور مي كنند و به پيش مي روند. البته لزوما بر سر اصول و موازين خود كوتاه نمی آیند ولی از لجاجت و اصرار بر راي و نظر خویش خودداري مي ورزند. در مبحث مشهور جنود عقل و جهل نیز اساتيد اخلاق معاصر مانند امام خميني (ره) تعصب، ‌سخت گيري، ‌هميت و عداوت را از جنود جهل دانسته که از عوامل ناداني و در مقابل انصاف، مودت،‌ آسان گيري و توبه است.
امروزه رفع منازعات و يافتن راه حل براي انواع ختلافات اعم از كاري مانند يك شركت يا در يك گروه تحقيقاتي يا در میان اقوام و ملل و يا احزاب سياسي از بحث هاي مهم مديريت و روانشناسي و يكي از مولفه هاي آموزش همگاني مهارت هاي زندگي محسوب مي شود.
اينكه اختلاف نظرها به منازعه منتهی شود و دو طرف را در قالب ظالم و مظلوم یا به صورت همسان بر سر قدرت اقتصادي و سياسي، درگیر سازد بسيار محتمل است. زیرا طبيعت انسان ها و جوامع، با تنوع، تكثر، كمال طلبي و زياده خواهي عجين است. مديريت منازعات و تعادل بخشي به ساختارها و مناسبات سياسي از يك طرف و اجماع سازي و رسيدن به توافق و حركت به جلو از سوی دیگر، از لوازم مدنيت عصر كنوني به حساب می آید.
اوج  هنر اجماع سازي را در موضوعات مهم اقتصادي،‌ زيست محيطي و اجتماعي می توان در كنوانسيون ها و معاهدات بين المللي مشاهده كرد؛ جايي كه بيش از 180 كشور با تنوع قومي، ‌فرهنگي، ديني و نژادي تلاش می کنند به اصطلاح با داد و ستد منطقي به توافق برسند و متن مورد توافق با وجود همه اختلافات اصولی به یک كنوانسيون یا پروتكل اجرايي قوي جهاني و به عنوان نماد وحدت رویه منتهي مي شود.
تاريخ و فرهنگ ايراني و اسلامي ما هم از اين دست منازعات و توافقات زياد دارد. شايد مهم ترين آنها در حوزه دين، صلح حديبيه و توافقات بعدي باشد كه در دوران پيامبر(ص) با مشركان و انكار كنندگان دين صورت گرفت.
قرآن كريم نیز در مورد حل منازعات داخل امت كه گاه حتی به خاطر مظالم رخ داده، امكان تحمل يكديگر را نداشتند، راهكارهای روشنی دارد، از جمله اینکه:  
در بسيارى از رازگويي هاى ايشان خيرى نيست مگر كسى كه [بدين وسيله] به صدقه يا كار پسنديده يا سازشى ميان مردم فرمان دهد و هر كس براى طلب خشنودى خدا چنين كند به زودى او را پاداش بزرگى خواهيم داد (سوره نساء / آیه ۱۱۴)




لاَّ خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا

اصلاح بین الناس خیر بزرگی است هم پایه صدقه دادن و امر به معروف و هر کسی برای رضای خدا این کار را انجام دهد بی شک در مسیر اصلاح جامعه و بر قراري آرامش گام برداشته است. اینها اصول حكومت داري اسلامي به شمار می روند تا مردم از سوی زمامداران احساس عدالت و عطوفت و بخشش كنند و جامعه به سوي اعتدال رود. 
در حل منازعه هم، قدم اول پذيرفتن حقوق طرفين و اساس اختلاف به وجود آمده، است. زیرا معمولا در ابتدا گروهي كه ظاهرا قدرت و غلبه دارد، اساس منازعه و حقوق طرف مقابل را انكار می كند. اين البته از قسط و عدالت به دور است، زیرا حتي با نيت و هدف قيام به قسط و عدالت، نمي توان دست ها را به ظلم آلود. به عبارت دیگر عدالت را نمی توان بر پايه خلاف واقع، دروغ، ‌اتهام زني و سلب حقوق دیگری محقق ساخت.
آنچه در آیه فوق آمده، شيوه و روش قرآن كريم است که در اصل با روش حل منازعات و برون رفت از عصبیت ها و معضلات و نیز مبانی روانشناسي انسان ها و تجربه بشری منطبق است. در اين فرايند ممكن است برای كسي كه احساس ظلم كرده، جهر به سوء نیز اتفاق بيافتد. در این مورد خداوند می فرماید:
خداوند بانگ برداشتن به بدزبانی را دوست ندارد مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد و خدا شنواى  داناست (سوره نساء – آیه ۱۴۸)

لاَّ يُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا

پس ممکن است که مظلوم صدایش را به اعتراض بلند کند و خدا هم او را مذمت نکند. البته نکته دقیق تر و ظریف تر اینکه هر کسی ظلم و حتی مظالم بزرگی را  تجربه كرده، بايد بداند:  
اى کسانی كه ایمان آورده‏ايد براى خدا به داد برخيزيد [و] به عدالت‏شهادت دهيد و البته نبايد دشمنى گروهى شما را بر آن دارد كه عدالت نكنيد، عدالت كنيد كه آن به تقوا نزديكتر است و از خدا پروا داريد كه خدا به آنچه  انجام مى‏دهيد آگاه است (سوره مائده/ آیه 8)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ 

مجموعه ای از حوادث سال هاي اخير به تلاش براي انزوا، حذف یا سكوت يكي از جريانات موثر سياسي کشور که مورد حمایت عمده نخبگان و ‌جوانان کشور بود، معطوف گشت. اكنون پس از تحولاتي، شاهد کنار رفتن برخی پرده ها و روشن شدن حقايقي هستیم كه جريان اصلاح طلب بر آنها تاكيد داشت و دلسوزانه اظهار نگراني مي كرد، اما به مسائلي غير واقع مانند توطئه متهم می شد تا مجبور به سكوت شود. اصلاح طلبان که جفاي زيادي بر آنان رفته و البته خود را مبرا از اشتباه نمي دانند، امروز دل خسته و آزرده خاطر، نگران آينده ايران هستند. امروز در آستانه دوم خرداد، روزی که از جلوه های بارز و روشن مردمسالاری دینی بود و سرآغاز عصری که در آن سیاست پای بند اخلاق و مدارا شد، همگان نگران قضاوت هايي هستند كه در مورد تجربه مردمسالاري دينی و كاركرد دين در دوران معاصر بر سر زبان ها می چرخد و نگران جواناني هستند كه سرمايه زندگي و آينده و اميدشان را در گير و دار محدوديت ها و دعواها،‌ انحرافات و خرافه پرستی ها، تخریب ها و بی ادبی ها از دست می دهند و در فضایی فاقد سلامت اجتماعی، سرگردان در تهاجم نفرت و دلزدگی می مانند.
آیا چنین روندی در فرض تفوق هر یک از دو طرف دعوا بر فضای سیاسی کشور، نتیجه ای جز رادیکالیسم و افرایش شکاف ها و فاصله ها و افتادن در دور تسلسل اشتباهات گذشته خواهد داشت؟
ضرورت اقدام براي برون رفت از اين شرايط و بازگشت به اعتدال و فضاي سياسي منطقي كه همه فعالين معتقد به قانون اساسي بتوانند در محيطی امن فعاليت و رقابت به دور از حصر و بند و تهمت و افترا داشته باشند، بر کسی پوشیده نیست. به ویژه اكنون كه از بسياري حقايق مورد کتمان قبلی و مطالبی که قبلا توهین و افترا محسوب می شد، رازگشایی شده است.
در اين ميان برخی شخصيت ها که دل خسته از بداخلاقي هاي سياسي هنوز به تصوير آينده اي روشن اميدوارند،  لب به سخن گشوده و خواهان اصلاح امور، جايگزيني ادب و احترام بجاي هتاكي و توهين، اعتماد و همدلي بجاي بدبيني و توهين و بخشش و محبت بجاي نفرت  و كينه شدند.
دعوت آقاي سيد محمد خاتمي نیز با چنین انگیزه ای و براي همگرايي و افتتاح فصل نويني در مناسبات سياسي كشور با عبور از تنگناها و طوفان ها بوده است. دعوتي كه البته با چالش ها و تقابل هایی روبرو شد؛ عده اي آن را تلاشي براي حضور مجدد در میادین سیاسی و انتخاباتی دیدند و عده اي آن را دعوت به بخشش بدون مقدمه عدالت تلقي كردند.
اما در فضاي سياسي كنوني و روزگاري كه منسوب به دخت بزرگوار نبي اكرم (س) است دعوت به اصلاح بین الناس و احياي حق، تمسك جستن به سيره آن بانوي بزرگ محسوب مي شود. بانويي كه تمام عمر پر بار خود را به پاي دعوت مردم به حقيقت و عزت و شرف فدا كرد. بانویی که خدايش ارحم الراحمين بود و پدرش بنده خدا رحمت للعالمین، و فاطمه جلوه اي از آن انوار الهي و مظهر بزرگواري و حمايت از مظلوم، و نیز مادر فرزندي كه جز به دلیل اصلاح گری در دين جدش پيامبر قیام نکرد.

* یادداشت امروز روزنامه روزگار

Thursday, May 19, 2011

خاتمی، اخلاق گرایی و ترجیح منافع ملی

انسان های بزرگ آنانی هستند که در اوج بحران ها، جوامع را به سوی اعتدال و فضا را به سوی آرامش - و نه رادیکالیزم و تشنج که برای همه گرایش های موجود در جوامع مضر است سوق می دهند و در اوج عصبیت ها یادآور مزایای به کارگیری تدبیر و تعقل هستند.
در هفته هاي اخير كه موضوع برخي اختلافات و شكاف ها در سطوح سياسي كشور مطرح شد شاهد واكنش هاي مختلفي در جامعه بوده ایم. براي مردم نگراني از آثار و عوارض اين منازعات در زندگي روزمره و مسائلي مانند گراني مطرح بوده و براي عده قليلي كه تعلق خاصي به كشور ندارند موضوع سبب شعف یا بهانه مزاح و شوخي بوده، چرا که خود را مبتلا به ضرری در این میان نمی بینند.
ولي در مقابل، جماعتي كه در اين دوران آسيب های بسیار دیده و جفاهاي بسيار کشيده، واکنش های دیگری داشته اند؛ آنها که عملا در كوران رقابت هاي ناسالم و حذفي، امكان ابراز نظر و فعاليت از ایشان سلب شده و البته در پی تضییقات و تفحص گسترده در ميان اعضا و هوادارانشان به گفته صريح رهبر انقلاب علامتي دال بر وابستگي يافت نشد.
مهم ترين جرم اين جماعت که به زعم من اغلب در میان اصلاح طلبان هستند - انتقاد و بيان ديدگاه هاي دلسوزانه ولي منتقدانه بوده است. اين طیف در دوران اخیر در وهله اول به شدت نگران و متالم از آسيب هاي وارده به شخصيت هاي انقلاب و ارزش هاي اخلاقي و ديني و هزينه هاي سنگيني هستند كه جمهوري اسلامي مجبور به پرداخت آن شد. اینان نگران علائم گسترش شکاف ها و  فروپاشی اجتماعی هستند که از مدت ها پیش خود نسبت به آن هشدار داده اند.
آشفتگي اوضاع برای این جماعت نه تنها سبب شادي و مزاح نشده، بلكه غمی بر غم های آنان افزوده است؛ چرا که در چنین شرایطی دیوار بی اعتمادی هر روز قطورتر شده و امکان ترجیح منافع ملی و اصلاح امور ناممکن تر.
اگر چه كساني كه صبر مي ورزند و در مشكلات و دشواري ها بر خداوند توكل مي كنند، همواره نشانه هايي از حقانيت وعده هاي الهی می بینند و دلهايشان قوت مي گيرد، که: إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ- محققا کسانی كه گفتند پروردگار ما خداست‏، سپس ايستادگى كردند بيمى بر آنان نيست و غمگين نخواهند شد (سوره احقاف / آیه 13).
سید محمد خاتمی در آخرین دیدارش که با جمعی از رزمندگان بوده، چه سنجیده گفته: «امروز هیچ کس نمی تواند جلوی حرف حق و یا ناحق را بگیرد. تعبیر انفجار اطلاعات درست است و انقلاب سایبری و انقلاب الکترونیکی کل مرزها را برداشته است و اینکه برخی حکومت ها و نظام ها خیال کنند با ایجاد محدودیت ها و بخشنامه و دستور می توانند بین دنیای اطلاعات و ذهن ملت ها دیوار ایجاد کنند خیال باطلی است ... واقعا من نگرانم از تقابلی که در درون کشور ایجاد شده و باعث ایجاد توهم و شیدایی در یک سو و ایجاد نفرت در طرف دیگر شده است و دائما هم از دو طرف به آن دامن زده می شود. از اصطکاک میان شیدایی بی حساب و نفرت فزاینده باید ترسید و به خدا پناه برد».
نگاه مبتنی بر روانشناسی اجتماعی و دیدگاه عمیق سیاسی آقای خاتمی هنرمندانه توانسته ذهن بسیاری را به خود مشغول دارد. چنین تفکری بی شک بر مبنای سیاست اخلاق گرایانه، حرمت گذاری به حقوق انسان ها و ترجیح منافع ملی بر منافع گروهی و قومی و حزبی قرار دارد. ما تا نیاموزیم که صرف نظر از همه دلبستگی ها و گرایشات یا حتی آسیب ها و رنج هایمان - بر اخلاق، حقوق انسانی و منافع ملی تاکید کنیم، همچنان اندر خم یک کوچه ایم.

Friday, May 13, 2011

یادگاری دانشگاه


این عکس یادگاری اساتید و دانشجویان گروه ایمونولوژی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس در روز معلم است؛ حدود ده روز پیش. دیر به دستم رسید، اما به حکم «دیر و زود دارد، ولی سوخت و سوز ندارد» از آن استفاده کردم. گروه ما که زنده و پرنشاط است، لابد دانشگاه هم همین طور ...

Tuesday, May 10, 2011

آشکاری نهان ها

روانشناسان معتقدند ناخودآگاه انسان مخزنی برای افکار، تمایلات و احوال اوست که گاه آشکار شده و گاهی پنهان می ماند.
این گونه تمایلات ممکن است در رفتار و گفتار فرد انعکاس یابد و یا افراد به دلایل متعدد مانع از بروز آنها شوند. البته در ابعاد فردی این مسئله موجه بنظر می رسد، زیرا تا زمانی که افکار و تمایلات به فعل تبدیل نشده و آثاری بر دیگران و اجتماع باقی نگذارد، یک مسئله شخصی و خصوصی تلقی می شود و موضوع در محدوده اختیار افراد است.
در همین حال می بینیم، یکی از صفات الهی «ستارالعیوب» است؛ به معنی پوشاننده عیب ها با تأکید بر حفظ آبروی افراد. اینکه خداوند انسان را تکریم کرده: «و لقد کرمنا بنی آدم»،  و هیچ کس نمی تواند این کرامت ذاتی را خدشه دار کند، دلیلی بر این مهم است. حتی می بینیم اقرار به گناهان فردی در آموزه های دینی امری غیرموجه شمرده می شود. ولی زمانی که این گونه تمایلات به صورت کید یا دسیسه بروز می نماید یا به عنوان تلاشی در جهت صحیح جلوه دادن باطل و پوشاندن یا تضییع یک حق بزرگ است، این «ناخودآگاه» خود می تواند شاهدی باشد بر حقیقتی که کتمان شده و یا ظلمی که انکار می شود.
به بیان دیگر، این کید و دسیسه که احوالات روزگار را شکل می دهد در قالب اسرار و رموزی در ناخودآگاه افراد شکل گرفته و شواهد زیادی دال بر این است که آثار آن،  «ناخودآگاه جمعی» را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. اما خداوند بر این نیات پلید هشداری گران دارد و علاوه بر فاش شدن رازها در قیامت (يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ-  آن روز كه رازها [همه] فاش شود / سوره الطارق آیه 9) در این دنیا  نیز نهان ها را آشکار می سازد؛ آنجا که می فرماید:

آيا كساني كه در دلهايشان بيماري است گمان كردند خدا كينه‏هايشان را ظاهر نمي‏كند؟! 

أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَن لَّن يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ
و اگر ما بخواهيم آنها را به تو نشان مي‏دهيم تا آنها را با قيافه‏هايشان بشناسي، هر چند مي‏تواني از طرز سخنانشان آنها را بشناسي، و خداوند اعمال شما را مي‏داند. 

وَلَوْ نَشَاء لَأَرَيْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ أَعْمَالَكُمْ 
ما همه شما را قطعا آزمايش مي‏كنيم تا معلوم شود مجاهدان واقعي و صابران از ميان شما كيانند؟ و اخبار شما را بيازمائيم. (سوره محمد آیات 29 تا 31 سوره محمد)

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ 

این قبیل آیات را می توان در سوره های متعددی از قرآن خواند و من اینجا تنها به یکی دیگر بسنده می کنم:
هر كس سربلندى مى‏خواهد سربلندى يكسره از آن خداست‏ سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى‏رود و كار شايسته به آن رفعت مى‏بخشد و كسانى كه با حيله و مکر كارهاى بد مى‏كنند عذابى سخت‏خواهند داشت و نيرنگشان خود تباه مى‏گردد.  (سوره فاطر آیه 10)

مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَكْرُ أُوْلَئِكَ هُوَ يَبُورُ 

Friday, May 6, 2011

کشتی نجات طوفان زده

مادر نمیر، مردن برای تو زود است و یتیمی برای ما زودتر. ما هنوز کوچکیم، از آب و گل در نیامده ایم، هنوز سرهایمان طاقت گرد یتیمی ندارد.
نهال تا وقتی نهال است احتیاج به گلخانه و باغبان دارد، تاب سوز و سرما و باد و طوفان را نمی آرد، و ما از نهال کوچک تریم و از غنچه ظریف تر .
اما نه، نمان. برای محافظت از ما نمان، برای اینکه از ما مراقبت کنی. تو خود اکنون نیاز به تیمار داری. بمان برای اینکه ما ترا بر روی چشم های خود مداوا کنیم.

تو اکنون به کشتی نجات طوفان زده ای می مانی که به سنگ کینه جهال غریق شکسته ای و پهلو گرفته ای. بمان برای اینکه ما بی مادر نباشیم. بمان برای اینکه ما مادری چون تو داشته باشیم.
می دانم که خسته ای. می دانم که مصیبت بسیار دیده ای، زجر بسیار کشیده ای، غم بسیار خورده ای و می دانم که به رفتن مشتاق تری تا ماندن و به آنجا دلبسته تری تا اینجا.
اما تو خورشیدی مادر! بمان! به خفاشان نگاه نکن، این کوری مسری و مزمن دلت را مکدر نکند. تو به خاطر همین چند چشم که آفتاب را می فهمند بمان. می دانم که تو به دنبال چشمی برای دیدن و دلی برای فهمیدن گشتی و نیافتی.
من با چشم های کودکانه خود شاهد بودم که تو با آن حال نزار سوار بر مرکب می شدی و به همراه پدرم علی و دو برادرم حسن و حسین شبانه بر در خانه های تک تک مهاجرین و انصار می رفتید و آنها را به دریافتن حقیقت دعوت می کردید:
«ای گروه مهاجرین و انصار! خدا را، پیامبر را و وصی و دخترش را یاری کنید. این شما نبودید که با پیامبر بیعت کردید و عهد بستید که فرزندان او را به مثابه فرزندان خود بشمارید؟ هر ظلمی را که بر خاندان خود نمی پسندید بر خاندان رسول هم نپسندید؟ اکنون اگر مردید به عهد خود وفا کنید»
اما مرد نبودند، به عهد خود وفا نکردند، بهانه آوردند ...

برگرفته از «کشتی پهلو گرفته»
اثر جاودانه سید مهدی شجاعی 

Monday, May 2, 2011

جمهوریت و شوراها

این روزها، در هفته شوراها قرار داریم. چندی پیش مصاحبه ای با سایت جماران داشتم که به همین مناسبت منتشر شده است و من هم این پست را به آن اختصاص دادم، البته از مقدمه مطلب در سایت صرف نظر کرده ام.     
سایت جماران - در قانون اساسی جمهوری اسلامی چه جایگاهی برای شوراها‌ منظور شده است و آیا  شوراها توانسته‌اند اهداف پیش بینی شده در قانون اساسی را محقق کنند؟
قانون اساسی، جایگاه بالایی برای شوراها پیش بینی کرده و به عبارتی شوراها در قانون اساسی از جایگاه مهمی در اداره کشور برخوردار هستند. به نحوی که برخی معتقدند و می‌گویند برای شوراها نقشی همانند قوا در قانون اساسی پیش بینی شده است. در واقع اهمیت شوراها در مدیریت محلی و تصمیم سازی در سطح شهرها نشان می‌دهد که دارای مسوولیت مهمی در مدیریت کشور هستند و امور فراوانی را برای توسعه  شهر برعهده دارند.
البته نباید فراموش شود که هنوز تا تحقق اصولی از قانون اساسی که در مورد شوراها است، راه زیادی داریم و باید کارهای بسیار دیگری انجام شود تا به آنچه برسیم که قانون اساسی در مورد شوراها پیش بینی کرده است. این نکته را هم لازم است یادآوری کنم که از زمان دولت هفتم و انتخابات اولین شوراهای شهر، مخالفت‌ ها و سوء ظن هایی مبنی بر اینکه شوراها  نمی توانند کارکرد مثبت و موثری در کشور داشته باشند، آغاز شد. اما همه دیدند که شوراها به سرعت شکل گرفت و تا به امروز سه دوره فعالیت کرده و مهم تر از همه، دارای جایگاه خوبی شد. هرچند هنوز تا جایگاه مورد انتظار و مطلوبی که تفکر تشکیل شوراها بر آن اساس بود، فاصله زیاد داریم.
سایت جماران - اصول زیادی در قانون اساسی به موضوع شوراها اختصاص دارد که شاید در تمام آنها نام شورا نیامده است. لطفا به چند اصل مهم در این راستا اشاره کنید.
در اصل ششم قانون اساسی بر اتکا به آرای عمومی برای اداره کشور تاکید شده است و در اصل هفتم هم با تاکید بر لزوم اداره جمعی کشور، شوراها در کنار مجلس شورای اسلامی و شورای استان به عنوان ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشور مطرح شده است. اما متاسفانه هنوز تا تحقق کامل این دو اصل، فاصله زیادی داریم هرچند کارهایی صورت گرفته و خطا هم در این راه زیاد بوده است. ولی ما راه بلندی را پیموده ایم و به دلیل موانع به وجود آمده به اهداف نرسیده ایم.
سایت جماران - از شورای اول تا سوم، آیا تغییرات و تحولات قابل توجهی در کارکرد شورا صورت گرفته است؟
در این مسیر از شورای اول تا سوم تحولات زیادی صورت گرفته است. از جمله اینکه نگاهها به مسایل شهری کارشناسی و تخصصی تر شده و از سوی دیگر این شورا (سوم) به مسایل اساسی و کلان تری نگاه می کند. یعنی نگاهی نظارتی و دقیق به عملکرد شهرداری دارد. البته شورا نباید شورای شهرداری تلقی شود. زیرا این، شورای شهر است و تنها بخشی از مسوولیت هایش در حوزه شهرداری تعریف شده است. در شهر تهران، ارگان ها و نهادهای زیادی در حوزه امور شهری دخیل هستند که یکی از امور شورای شهر یکپارچه سازی این نهادهاست و یکی از نقش هایی هم که برای شورا تعریف شده همین یکپارچه کردن فعالیت های پراکنده است.
موضوع دیگر نگاه تخصصی داشتن به موضوعات است. برای نمونه کمیته محیط زیست را مثال می زنم که به صورت دقیق و موشکافانه وارد مسایل این حوزه شدیم و در قالب کارگروه های تخصصی با هر کدام از مسائل با نگاه علمی، ‌برنامه محور و روز آمد در بعد سیاستگزاری، هماهنگی برای اجرا و نظارت برخورد کرده ایم.
 سایت جماران - شوراها در اندیشه امام راحل دارای چه جایگاهی بودند؟
نظر امام همواره بر این بود که کشور توسط مردم اداره شود و در صحیفه امام می توان بررسی کرد که ایشان به کرات بر این موضوع تاکید داشتند. در همین راستا بهترین شیوه اداره کشور توسط مردم در سطح روستا و شهرها از طریق شوراها است.
حضرت امام بر مردمسالاری تاکید فراوان داشته و از ابتدایی که بحث جمهوری اسلامی به میان آمد، بر جمهوریت اصرار زیادی داشتند و اینکه کشور با رای مردم اداره شود و همه تصمیمات با رای آنها رسمیت پیدا کند. فارغ از این، در قرآن کریم هم بر لزوم اقدام مردم در سرنوشت خودشان تاکید شده است. بنابراین ضرورت اینکه هر کاری در هر منطقه ای با تصمیم شورای محلی باشد، مورد تاکید امام و از آموزه های دینی ما است.  همین الزام حضور مردم در حاکمیت و سرنوشت کشور بود که پایه شکل گیری شوراهای شهر را بنا کرد. امام در سال 58 در فرمانی به شورای انقلاب بر تشکیل شوراها تاکید کردند و اگر اکنون نگاه امام را مدنظر قرار دهیم، هنوز تا رسیدن به قانون اساسی و آنچه ایشان مدنظر داشتند فاصله زیادی داریم.
ایجاد موانع و مشکلاتی که مانع تحقق اصول قانون اساسی می شود مانند انتخاب شهرداران از سوی دولت یا تشکیل 11 فرمانداری در تهران یا تلاش برای جداسازی ری از تهران از سوی افراد و نهادهایی اعمال می شود که به کار شوراها اعتقادی ندارند یا این که شوراها را برای خود رقیب می دانند. حقیقت این است که تقسیم و توزیع قدرت در سطوح مختلف به زیباترین شکل در شوراها نمود دارد. برای تحقق آرمان های امام راهی جز اجرای تمام و کمال قانون اساسی نداریم.
سایت جماران - موانع و مشکلاتی را که از آنها نام بردید، بیشتر توضیح دهید؟ 
موانع و مخالفت ها سبب فاصله تا رسیدن به آرمان های امام و قانون اساسی شده است. سه دوره از عمر شوراها و 32 سال از عمر جمهوری اسلامی می گذرد اما هنوز شاهد تلاش های آشکار و علنی در مقابل قانون اساسی و دیدگاههای امام برای تضعیف شوراها هستیم که واقعا جای تاسف عمیق دارد. به جای اینکه امور تصدی گری را از دولت  به شهرداری واگذار کنند، به دنبال در اختیار گرفتن مسائل شهری مانند مترو هستند.
سایت جماران - شورا در هر نشست خود مصوباتی دارد. این مصوبات تا چه میزان جنبه اجرایی پیدا می کند؟
از دوره اول فعالیت شوراها تا امروز آنچنانکه مورد انتظار است به مصوبات شورا اهمیت داده نمی شود. البته بسیاری از آنها با پیگیری هایی که شد، به مرحله اجرا درآمده است. در شورای سوم تغییراتی در این راستا صورت گرفت، یعنی نسبت قابل توجهی از مصوبات شورا در تهران مورد توجه و رسیدگی شهرداری و نهادهای دولتی قرار می گیرد. از آن جمله می توان به طرح جامع، مدیریت پسماند، برنامه 5 ساله و سایر برنامه های کلان اشاره کرد که در دستور کار شهرداری قرار دارد. نظام پیگیری مصوبات شورا را تصویب کردیم تا نظارت بر اجرای مصوبات شکل جدی به خود بگیرد. به عنوان نمونه نظارت بر کیفیت محصولات عرضه شده در بازار میوه و تره بار یکی از این مصوبات کمیته محیط زیست است که برای سلامت شهروندان درنظر گرفته شده و نظارت دقیقی از سوی این کمیته بر اجرای آن می شود. اکنون کمیسیون های مختلف بازدیدهای منظمی برای اطلاع از اجرای مصوباتشان دارند و نمی خواهند آنچه را که برایش وقت گذاشته اند در حد مصوبه باقی بماند. بسیاری از مصوبات را از دولت خواستیم تا پیگیری کند که نمونه آن افزایش بودجه فاضلاب بود اما این کار از سوی آنها صورت نگرفت و ما درخواستمان را از طریق مجلس پیگیری کردیم. این نشان می دهد که مصوبات محقق می شود.

سایت جماران - شورا چه عملکرد و وظیفه‌ای برای توسعه پایدار دارد؟
شورا مسئول توسعه پایدار و متوازن شهر است. توسعه اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی و... همه مواردی است که شورا باید آنها را دنبال کند. اصولا یکی از وظایفی که برای شورا تعریف شده است ارتقای شاخص کیفیت زندگی است. اگر ما این شاخص را در تهران محقق کنیم به طور حتم به سایر نقاط کشور خواهد رسید. چون آنها الگوبرداری می کنند.
سایت جماران - دولت تا چه حد شورای شهر را کمک می‌کند؟
ما سعی کردیم حل مشکلات تهران به خاطر اختلاف نظرهای سیاسی به تعویق نیفتد و شرایط برای شهروندان سخت نشود. البته زمان هایی موانع هم وجود داشته است و برخی مواقع دولت وظایف قانونی خود را انجام نمی دهد. به عنوان مثال اگر در بحث هدفمندکردن یارانه ها، بودجه حمل و نقل عمومی داده نشود، مردم با مشکل و سختی مواجه خواهند بود و ارایه خدمات به مردم هم در حد رضایت نخواهد بود. باید همکاری بین همه بخش ها اتفاق بیفتد تا مردم در آسایش و راحتی باشند و رقابت های سیاسی مانع خدمت رسانی نشود.